بررسی و تبیین ارتباط کلام و عرفان در سنت اول عرفانی

چکیده: مباحث کلامی ازجمله موضوعاتی است که در ساختار متون سنت اول عرفانی جایگاه ویژه‌ای دارد. عرفا در این منابع مجالی برای طرح دیدگاه‌های کلامی خود می‌یابند. با توجه به اینکه مرز مشخصی برای تشخیص مباحث کلامی و عرفانی در این متون وجود ندارد، مسائل این دو حوزه در برخی تحقیقات عرفانی با یکدیگر درهم آمیخته است. بررسی این دو حوزه در متون سنت اول عرفانی نشان می‌دهد برای شناخت این تفاوت‌ها توجه به چند محور اصلی ضروری است: هدف و غایت، روش دستیابی به هدف و نیز موضوع و ویژگی‌های زبانی آثار کلامی و عرفانی. کلام و عرفان هر دو در پی دستیابی به هدفی واحد یعنی معرفت هستند؛ اما آنچه هدف عارف را از هدف متکلم متمایز می‌کند، برداشت و تفسیری است که عرفا و متکلمان از معرفت دارند. روش دستیابی به هدف نیز از منظر متکلم و عارف تفاوت‌هایی دارد. با توجه به تفاوت‌هایی که در هدف و روش دستیابی به آن بین عرفا و متکلمان وجود دارد، موضوع کلام و عرفان و نیز زبان آثار کلامی و عرفانی از هم متمایز می‌شود. با توجه به این ویژگی‌ها تفاوت‌های ساختاری کلام و عرفان و ارتباط این دو حوزه در این مقاله بررسی می‌شود.